Paddenstoelen worden gebruikt als voedsel door hun voedingswaarde en/of als medicijn door hun positieve werking op ons lichaam. Er zijn meer dan 14.000 soorten paddenstoelen, waarvan er ongeveer 2000 eetbaar zijn. Van deze 2000 eetbare paddenstoelen kunnen er 270 gebruikt worden om het welzijn van mensen te bevorderen^{1, 2, 3, 4}.

Paddenstoelen als voedsel

Culinaire paddenstoelen hebben een hoge voedingswaarde. Ze bevatten hele belangrijke voedingsvezels, namelijk bioactieve polysacchariden, hebben weinig calorieën en een hoog eiwitgehalte aan essentiële aminozuren, mineralen (zoals calcium, kalium, magnesium, ijzer en zink), vitamines en spoorelementen zoals selenium^{5, 6, 7}. Tegelijkertijd zijn ze glutenvrij en natriumarm en bevatten weinig giftige metalen en vetten zoals cholesterol^{8, 9}. De samenstelling van paddenstoelen varieert sterk per soort⁷.

Paddenstoelen als medicijn

Naast hun voedingswaarde worden paddenstoelen wereldwijd gezien als voedsel om de gezondheid en levenskwaliteit te verbeteren en zelfs de ernst van ziektes te verminderen, ziektes te voorkomen of te behandelen^{7, 8, 10, 11}. Dat komt doordat paddenstoelen opmerkelijke bioactiviteit vertonen, waaronder antioxiderende en ontstekingsremmende werking, immuunregulerende effecten, leverbeschermende, cholesterol- en bloeddrukverlagende eigenschappen, alsmede antikanker, antidiabetische, antivirale en antimicrobiële activiteit^{12, 13}. Daardoor kunnen ze gezien worden als superfood¹. De mechanismen waarmee paddenstoelen gezondheidsvoordelen geven, zijn een actief onderzoeksgebied.

Paddenstoelen en hersenen

Alhoewel nog in de kinderschoenen, bewijst de huidige wetenschap dat zowel culinaire als medicinale paddenstoelen neurobeschermende effecten hebben. De bioactieve stoffen in paddenstoelen kunnen de achteruitgang van de werking van neuronen vertragen⁷. Daardoor kunnen paddenstoelen een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van veel leeftijdsgebonden neurodegeneratieve ziektes, waaronder de ziekte van Alzheimer en Parkinson^{9, 14}.

De neurobeschermende effecten van culinaire paddenstoelen worden vooral toegeschreven aan hun ontstekingsremmende, antioxiderende eigenschappen en hun vermogen om het afsterven van neuronen (of zenuwcellen) te voorkomen¹⁵. De medicinale paddenstoelen blijken extra voordelen te bieden door zenuwgroeifactor (NGF) te kunnen stimuleren om groei, werking en onderhoud van neuronen te reguleren en daardoor leervermogen en geheugen positief te beïnvloeden⁶.

Paddenstoelen als ontstekingsremmer

Paddenstoelen zijn rijk aan ontstekingsremmende componenten, zoals polysacchariden, polyfenolen, vetzuren, carotenoïden, vitamines en spoorelementen, dat maakt ze zo waardevol voor je gezondheid. Door deze componenten zijn paddenstoelen in staat om ontstekingen te remmen en het immuunsysteem te stimuleren. Dat gebeurt door een positieve invloed van paddenstoelen op de samenstelling van de micro-organismen in je darmen, darmmicrobiota, waardoor de werking van het immuunsysteem beter wordt⁶.

Paddenstoelen werken als prebiotica. De belangrijke bronnen van prebiotica in paddenstoelen zijn bioactieve verbindingen, vooral β-glucanen. Dat zijn niet-verteerbare polysacchariden. Ze kunnen de groei van de ziekteverwekkende bacteriën remmen door de groei van de goede bacteriën in de darm te verbeteren en daardoor het immuunsysteem te stimuleren^{7, 8, 16}.

Aan de andere kant zijn paddenstoelen een natuurlijke bron van ergosterol, dat bij blootstelling aan licht wordt omgezet in vitamine D2. Deze belangrijke vitamine zorgt ook voor ontstekingsverminderingen en betere immuunfunctie, maar ook voor celgroei en communicatie tussen neuronen en spieren⁶.

Paddenstoelen als antioxidant

Wild of gekweekt, bevatten paddenstoelen rijke natuurlijke antioxidanten zoals polyfenolen, polysacchariden, vitamines, carotenoïden en mineralen, die de vrije radicalen kunnen opvangen om de werking van je hersenen te verbeteren^{9, 17, 18}.

Zo doneren polyfenolen in paddenstoelen eigen elektronen aan de vrije radicalen waardoor de laatste worden geneutraliseerd. Dat verlaagt uiteindelijk het gehalte aan vrije radicalen in je cellen¹⁹. Van alle polyfenolen lijken fenolzuren het belangrijkste actieve bestanddeel van paddenstoelen te zijn¹⁷.

Naast antioxiderende werking lijken polyfenolen in paddenstoelen schadelijke metalen aan zich te binden en te vervoeren²⁰.

Interessant om te weten:

Het is bekend dat alleen planten polyfenolen produceren, terwijl dieren en schimmels daar niet toe in staat zijn. Uit opeenvolgende onderzoeken blijkt echter de aanwezigheid van flavonoïden in verschillende eetbare paddenstoelen²¹. De aanwezigheid van flavonoïden in paddenstoelen kan het gevolg zijn van opname uit de grond waar ze groeien of van naburige planten door hun interactie via de wortels²².

Polysacchariden in paddenstoelen zijn ook de belangrijke bijdragers aan de antioxiderende activiteit⁹. Interessant is dat polysacchariden alleen als antioxidanten lijken te werken in combinatie met andere stoffen in paddenstoelen, namelijk polyfenolen en eiwitten²³.

Paddenstoelen zijn een zeldzame bron van ergothioneïne⁶. Ergothioneïne is een zwavelhoudend aminozuur dat werkt als antioxidant en dat een unieke rol speelt bij de bescherming van mitochondriën, de “energiefabrieken” van je cellen, tegen oxidatie. Het wordt alleen verkregen uit voedingsbronnen en paddenstoelen zijn een topbron⁶.

Lycopeen, de vertegenwoordiger van carotenoïden in paddenstoelen is ook een krachtige antioxidant vanwege zijn onverzadigde aard. Lycopeen lijkt de bloed-hersenbarrière te kunnen passeren en in lage concentraties in de hersenen en de rest van het centrale zenuwstelsel aanwezig te zijn. Significante verlaging van het lycopeengehalte werd gezien bij mensen met de ziekte van Parkinson en bij vasculaire dementie¹⁷ .

Paddenstoelen zijn ook bron van selenium. Selenium is een spoorelement dat dient als antioxidant en dat kan helpen achteruitgang van leervermogen en geheugen te verminderen. Selenium is nodig voor de werking van het enzym glutathionperoxidase dat afbraak van vet (lipiden), veroorzaakt door vrije radicalen, stopt^{6, 9}. Tijdens de afbraak van vet “stelen” vrije radicalen elektronen van de lipiden in celmembranen, wat leidt tot celbeschadiging. Daardoor is selenium indirect betrokken bij het onderhouden van gezonde cellen. Naarmate je ouder wordt, neemt je seleniumconcentratie in je bloed af⁶.

Paddenstoelen als stimulator van zenuwgroeifactor (NGF)

Neuronen moeten voortdurend met elkaar communiceren zodat je scherp kan blijven, goed en snel kan denken en leren. Neuronen communiceren met elkaar door elektrische signalen door te geven via hun uitlopers. De groei van uitlopers is nodig om de omgeving op lange afstanden waar te nemen en vertakkingen te vormen als reactie op informatie uit de omgeving. Op deze manier vindt informatieoverdracht in de hersenen plaats. Informatieoverdracht is niet alleen nodig voor mentale processen, maar ook voor de controle van bewegingen, waarneming van prikkels en het op peil houden van je lichaamstemperatuur, bloeddruk en ademhaling. De groei van uitlopers wordt door NGF beïnvloed om communicatie tussen zenuwcellen sterker of juist zwakker maken, afhankelijk van de situatie. Bijvoorbeeld, in het geval van trauma of degeneratieve ziektes wordt de groei van uitlopers door NGF gestimuleerd om ziektes proberen te verhelpen²⁴.

Paddenstoelen zoals blauwvoetstekelzwam (Sarcodon scabrosus), gesteelde lakzwam (Ganoderma lucidum), eikhaas (Grifola frondosa) en pruikzwam (Hericium erinaceus), lijken bioactieve stoffen te hebben, die de groei van uitlopers stimuleren en daardoor de gezondheid van zenuwen en hersenen ondersteunen^{8, 14}.

In de wetenschap heeft vooral de pruikzwam veel aandacht gekregen vanwege zijn potentieel positieve effecten op de hersengezondheid. Het is een culinaire paddenstoel die niet alleen lijkt te zorgen voor de groei van uitlopers, maar ook voor het herstel van beschadigde neuronen⁸.

Paddenstoelen als natuurlijk antidepressivum

Een aantal onderzoeken hebben aangetoond dat de pruikzwam waarschijnlijk als aanvullend of alternatief geneesmiddel gebruikt kan worden voor de behandeling van depressie²⁵. Desalniettemin bevindt het huidige onderzoek naar de pruikzwam als antidepressivum zich in een relatief vroeg stadium, de specifieke mechanismen die hieraan ten grondslag liggen moeten nog verder onderzocht worden.

Paddenstoelen als remmer van Alzheimer

Medicinale paddenstoelen zoals de eerder genoemde pruikzwam en gesteelde lakzwam, maar ook Phellinus linteus en Auricularia polytricha lijken het begin van de ziekte van Alzheimer te vertragen. Dat komt doordat hun bioactieve componenten de vorming van beta-amyloïd kunnen remmen en geheugen met leervaardigheden kunnen verbeteren^{14, 16, 25}.

Wanneer werken paddenstoelen maximaal?

Er zijn meerdere factoren die de mate van invloed van paddenstoelen op je lichaam en je hersenen bepalen. Die factoren hebben te maken met de (kweek)omgeving waar ze groeien, teelttechnieken en -omstandigheden en de verwerkingstechnieken die worden gebruikt om paddenstoelen op de markt te brengen⁸.

Uit onderzoek blijkt dat het geen verschil uitmaakt hoe paddenstoelen worden gekweekt, bij hoge of lage temperaturen. Ze blijven hun bioactieve eigenschappen behouden.

De verwerkingstechniek na de oogst heeft echter wel invloed op hun werking⁸. Bijvoorbeeld, paddenstoelen zoals de pruikzwam, worden in de oven gedroogd om hun houdbaarheid te verlengen. Wat blijkt is dat de gedroogde pruikzwam zijn vermogen verliest om uitgroei van de uitlopers van neuronen te stimuleren²⁶.

Is het veilig om wilde of medicinale paddenstoelen te gebruiken?

Je moet altijd extra voorzichtig zijn met het gebruik van wilde paddenstoelen of medicinale paddenstoelproducten.

Van sommige wilde paddenstoelen wordt erkend dat ze giftig zijn. Het gif van paddenstoelen kan een breed scala aan gezondheidsklachten veroorzaken, van buikrampen, angst, hallucinaties en paniekaanvallen, tot lever- en nierbeschadiging⁶. Het kan zelfs dodelijk zijn.

Veel medicinale paddenstoelproducten zijn verkrijgbaar zonder recept. Waarom is dat een groot probleem? Omdat er op dit moment geen eisen zijn gesteld aan het verwerkingsmechanisme en de bereiding van medicinale paddenstoelproducten^{8, 27}. Daardoor kunnen de veiligheid, werkzaamheid en andere parameters niet gegarandeerd worden die ervoor zorgen dat medicinale paddenstoelenwerken zoals wordt beweerd.

Bovendien, zoals eerder vermeld, is er op dit moment onvoldoende bewijs uit studies op mensen dat medicinale paddenstoelen sommige aspecten van neurodegeneratieve ziektes kunnen verhelpen.

De veilige keuze op dit moment is het regelmatig eten van culinaire paddenstoelen verkrijgbaar in natuurwinkels en supermarkten. Dat kan een krachtig instrument zijn om je hersengezondheid te verbeteren en te behouden naarmate je ouder wordt. Want voorkomen is beslist beter dan genezen!