Wat hebben margarine, koekjes, snoep, crackers, kant-en-klare maaltijden, saladedressings en andere verpakte voedingsmiddelen met elkaar gemeen? Ze bevatten transvetten die slecht zijn voor je algemene gezondheid en je hersenen.
Wat zijn transvetten?
Transvetten zijn voornamelijk synthetische verbindingen1. Ze ontstaan in de meeste gevallen tijdens een chemisch productieproces dat de gezonde onverzadigde vetzuren uit plantaardige oliën bij kamertemperatuur vast maakt2. Dit proces gebruiken voedselproducenten niet alleen om te zorgen dat een product langer houdbaar is, maar ook om de smaak daarvan te verbeteren3.
Van nature komen transvetten in kleine hoeveelheden eveneens voor in vlees- en zuivelproducten. Ze worden gevormd door microbiële processen in de pens bij herkauwers, zoals koeien en schapen4, 5.
Door de mens gemaakte transvetten gedragen zich in je lichaam niet zoals natuurlijke vetten. Ze verhogen dramatisch het risico op verschillende gezondheidsproblemen. Tot deze problemen behoren systematische ontstekingen, hart- en vaatziektes, stofwisselingsstoornissen, insulineresistentie, diabetes type 2, hoge bloeddruk en hoog cholesterol1, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. Elk van deze gezondheidsproblemen draagt indirect bij aan nadelige effecten op je hersenen5, 9. Maar transvetten kunnen ook op directe wijze gedrags- en stemmingsveranderingen veroorzaken. Verder vergroten ze de kans op de ontwikkeling van dementie en cognitieve achteruitgang op latere leeftijd1, 4, 6, 7, 8, 10, 11.
Hoe beïnvloeden transvetten je hersenen?
Je hersenen zijn afhankelijk van natuurlijke voedingsvetten om de in vet oplosbare vitamines A, D, E en K te vervoeren, maar vooral ook om celmembranen te vormen en te onderhouden. Celmembranen hebben een beschermende functie en zorgen voor de uitwisseling van stoffen tussen de cel en haar omgeving.
Vervorming van celmembranen
Het grootste gevaar van transvetten ligt in het vermogen om de celmembranen te vervormen en de werking daarvan te verstoren6. Transvetten uit voeding worden opgenomen in hersencelmembranen en veranderen het communicatievermogen van neuronen. Deze veranderingen kunnen cognitieve prestaties, zoals leervermogen en geheugenfunctie verminderen, maar ook stemmingsveranderingen, zoals depressie veroorzaken6.
Bovendien zijn transvetten in staat om het afsterven van cellen te bevorderen, wat leidt tot de ontwikkeling van hersenziektes, waaronder verschillende vormen van dementie en de ziekte van Parkinson5, 12.
Transvetten bevorderen ook oxidatieve stress en ontstekingen, die beide de werking van je hersenen negatief beïnvloeden.
Oxidatieve stress
Verhoogde oxidatieve stress beperkt de bloedstroom en levering van energiebronnen naar de hersenen. Daardoor wordt de productie van energie uit de afgegeven energiebronnen minder13. De verminderde productie van celenergie laat je hersenen minder goed werken. Dit is omdat hersenen veel energie nodig hebben, ongeveer 20% van je zuurstof en ongeveer 50% van je glucose. Vooral je geheugen is bijzonder gevoelig voor verminderde productie van celenergie9.
Ontstekingen
Transvetten bevorderen ontstekingen in de hersenen door:
de bloed-hersenbarrière te verzwakken
Transvetten, maar ook verzadigde vetten zorgen er voor dat de bloed-hersenbarrière minder goed functioneert. De bloed-hersenbarrière laat selectief noodzakelijke stoffen door en schadelijke stoffen juist niet. Op deze manier krijgen de hersenen hun benodigde voedingsstoffen. De afvalstoffen worden naar het bloed via de bloed-hersenbarrière teruggebracht en afgevoerd.
Door de werking van de bloed-hersenbarrière te verstoren, maken transvetten o.a. de ophoping van eiwitten tussen zenuwcellen en rondom hersenbloedvaten mogelijk. Deze ophopingen leiden niet alleen tot de dood van zenuwcellen maar ook tot ontstekingen in de hersenen en zijn een kenmerk van de ziekte van Alzheimer8 .
Transvetten zijn slechter voor je hersenen dan verzadigde vetten. Volgens het Chicago Health and Aging Project was het risico op de ziekte van Alzheimer bij personen die veel verzadigd vet aten 2,2 keer zo groot, terwijl het risico bij transvet vet 2,5 keer zo groot was14.
de productie van omega-3-vetzuren te remmen
Omega-3-vetzuren zijn ontstekingsremmend en daardoor belangrijk voor de gezondheid van je hersenen, vooral je geheugen9. Door de productie van omega-3-vetzuren af te remmen, versnellen transvetten niet alleen hersenveroudering, maar kunnen ook de werking van neurotransmitters ontregelen en de expressie van BDNF (Brain-Derived-Neurotrophic-Factor) belemmeren10.
Neurotransmitters zijn boodschapperstoffen tussen je hersenen en de rest van je lichaam. Ze zorgen o.a. voor een goede reactiesnelheid, geheugen, aandacht, concentratie, stemming, hormoonproductie, immuunsysteem, rust en ontspanning, creativiteit, gedrag en slaappatroon. Transvetten kunnen de werking van neurotransmitters hinderen en daardoor je cognitief functioneren, je stemming en je gedrag negatief beïnvloeden1, 10. Vooral de productie van de neurotransmitter serotonine is gevoelig voor de invloed van transvetten, wat een negatief effect heeft op je geheugen en je stemming10.
BDNF beschermt neuronen. Het zorgt voor hun overleving, hun goede werking en hun onderlinge communicatie. BDNF wordt door de binnenste bekleding van je bloedvaten, het endotheel, geproduceerd en afgegeven10. Transvetten verstoren de werking van het endotheel waardoor minder BDNF aanwezig is als bescherming tegen neuropsychologische aandoeningen6, 10.
Hoe kan je transvetten vermijden?
Transvetten zijn te vinden in veel verschillende voedingsmiddelen. Het is moeilijk om transvetten volledig te vermijden. Toch is het de moeite waard om dit te proberen door voedingsetiketten te lezen, bewerkte, kant-en-klare en gefrituurde voedingsmiddelen te vermijden en zoveel mogelijk onbewerkte voedingsmiddelen zelf te koken.
Welke vetten zijn wel goed voor je hersenen?
Gebruik gezonde natuurlijke vetten zoals olijfolie, kokosolie, noten, zaden, pitten, vette vis, olijven, avocado’s en boter, die helpen bij de ontwikkeling van hersen- en zenuwweefsel, verminderen ontstekingen, reguleren je stemming en versterken de werking van je hersenen!