We weten al lang dat het drinken van alcohol zowel voordelen als nadelen heeft op je gezondheid. De meest genoemde voordelen van matig alcoholgebruik hebben te maken met een verlaagd risico op hart- en vaatziektes en mede daardoor met gezond ouder worden. Daarentegen horen verhoogde risico’s op leveraandoeningen, tumoren van het spijsverteringskanaal en borstkanker tot nadelen bij langdurige zware alcoholconsumptie. Maar hoe zit het eigenlijk met de invloed van alcohol op de gezondheid van je hersenen? Wat zijn factoren waar je rekening mee moet houden? En, het meest interessant – wanneer is het drinken van alcohol goed voor je hersenen?
Wat zijn de gunstige effecten van alcohol voor je hersenen?
Het potentieel gunstige effect van lichte tot matige alcoholinname op de cardiovasculaire gezondheid is uitgebreid onderzocht en bevestigd. Dit effect kan ook positief uitpakken voor de gezondheid van de hersenen en kan neuro-protectieve voordelen bieden door:
- het verhoogde niveau van “goed” cholesterol (HDL)- en antioxidant-activiteit.
Het verhoogde HDL helpt extra cholesterol uit het bloed af te voeren en af te breken dat anders je bloedvaten kan blokkeren. Dit draagt bij aan een verlaagd risico op een beroerte1, 2, 3 - het verminderde niveau van slecht cholesterol (LDL)-, fibrinogeen- en bloedplaatjesactiviteit. Daardoor wordt de vorming van amyloïde plaques, de oorzaak van de ziekte van Alzheimer, vertraagd en wordt de optimale vasculaire functie in de hersenen behouden4
- stimulering van afgifte van acetylcholine in de hippocampus, wat het leren en geheugen positief beïnvloedt5.
Hier ligt de nadruk op de hoeveelheden alcohol om van de gezondheidsvoordelen voor je hersenen te kunnen profiteren. De officiële richtlijnen voor alcoholgebruik zijn per land verschillend.
In de VS wordt aanbevolen om maximaal één (voor vrouwen) of twee glazen (voor mannen) per dag te drinken, waarbij wordt aangenomen dat één glas 14 gram zuivere alcohol bevat.
In het Verenigd Koninkrijk wordt aanbevolen dat zowel mannen als vrouwen niet meer dan 14 eenheden alcohol per week drinken, waarbij één eenheid overeenkomt met 10 gram zuivere alcohol.
In Nederland staat in de Richtlijnen van de Gezondheidsraad dat alcohol drinken tot één consumptie per dag beperkt moet blijven. Dit strenge advies heeft veel kritiek van andere Europese Gezondheidsraden gekregen omdat er geen wetenschappelijke onderbouwing voor is.
Alle richtlijnen benadrukken dat mensen die geen alcohol drinken, niet moeten beginnen met drinken, terwijl voor mensen, die wel drinken, alcoholconsumptie onderdeel moet zijn van een gezond eetpatroon6.
Hoe beïnvloedt alcohol je hersenen?
Alcohol heeft zowel korte- als lange termijn effecten op de werking van je hersenen.
Op korte termijn
Alcohol beïnvloedt direct de verschillende hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor intellectuele vermogens, gedrag, motoriek en vitale levensfuncties.
Beslissingsvermogens, gedachteverwerking en gedrag
In de cerebrale cortex, waar gedachteverwerking en bewustzijn centraal staan, vertraagt alcohol de verwerking van informatie en remt denkprocessen, waardoor het moeilijk is om helder te denken. Daarnaast onderdrukt alcohol de gedragsremmende centra. Dat kan je merken aan verminderde remmingen en beoordelingsvermogen en soms roekeloze beslissingen7. Maar ook worden doelgericht handelen, redeneren en problemen oplossen door alcohol moeizamer. Naarmate je meer alcohol drinkt, worden je reactietijden langer en wordt je gedrag minder beheerst en soms zelfs agressief – wat kan leiden tot vechtpartijen en andere soorten geweld7.
Stoornissen in motoriek, coördinatie en evenwicht
De invloed van alcohol op het cerebellum (= kleine hersenen) zorgt voor stoornissen in motoriek, coördinatie en evenwicht. Dit is reeds merkbaar wanneer iemand eenmalig stevig doordrinkt. Langdurig overmatig drinken kan soms tot permanente beschadigingen leiden. Dit gebeurt omdat het cerebellum het meest gevoelig is voor schadelijke effecten van chronisch alcoholgebruik8. Doorgaan met drinken veroorzaakt naast het verlies van evenwicht ook onduidelijke spraak, hetgeen we meestal associëren met dronken zijn7.
Bewustzijnsverlies en coma
Door acute consumptie van veel alcohol wordt de medulla oblongata (= verlengde merg) verdoofd. Dat kan levensgevaarlijk zijn omdat dit onderdeel van de hersenen verantwoordelijk is voor een aantal autonome functies zoals ademhaling en hartslag. Veel alcohol onderdrukt deze vitale levensfuncties en kan bewustzijnsverlies, coma en zelfs dood veroorzaken7, 9. Vooral mensen die in korte tijd grote hoeveelheden alcohol drinken (= binge drinkers), lopen dit risico.
Afname van seksuele prestatie en groeistoornissen
Alcohol heeft ook invloed op hypothalamus en hypofyse, die de automatische hersenfuncties en hormoonafgifte coördineren.
Alcohol onderdrukt zenuwcentra in de hypothalamus die seksuele opwinding en prestaties beheersen. Hoewel seksuele drang kan toenemen, neemt de seksuele prestatie af.
De hypofyse is een klier die verantwoordelijk is voor een aantal hormonen, waaronder het groeihormoon. Veel drinken op jonge leeftijd kan daardoor groeistoornissen veroorzaken.
Op de lange termijn
Hoewel het nog steeds de vraag is of matig drinken voordelen voor de gezondheid van je hersenen biedt, worden de schadelijke effecten van veel drinken in korte tijd (= binge drinken) en zwaar alcoholgebruik op lange termijn op de hersenen en het gedrag goed onderzocht6, 8. Hier is zwaar alcoholgebruik gedefinieerd als meer dan 19 glazen drank overeenkomend met meer dan 144 gram pure alcohol per week.
Hersenstructuur en hersenvolume
Zwaar alcoholgebruik brengt schade toe aan de structuur en functie van de hersenen, met aantasting van cognitie en gedrag als gevolg10.
Jarenlang overmatig drinken zorgt voor het krimpen van de hersenen, wat een oorzaak is van hersenatrofie en dementie. Dit heeft te maken met een dosisafhankelijke relatie tussen alcoholinname en hersenatrofie van de hippocampus11, een hersengebied dat verantwoordelijk is voor geheugen. Slechts 14–21 eenheden (112–168 gram) alcohol per week werd geassocieerd met een bijna drie keer hogere kans op hippocampale atrofie vergeleken met onthouding. Naast geheugenstoornissen leidt langdurige overmatige alcoholconsumptie tot een lagere integriteit van de witte stof en snellere cognitieve achteruitgang van spreek- en leesvaardigheid, visuospatiële vaardigheden, declaratief geheugen en psychomotorische snelheid10, 11.
Connectiviteit van neuronen in verschillende hersengebieden
Alcohol veroorzaakt een lagere corticale en thalamische connectiviteit wat resulteert in achteruitgang van cognitieve prestaties, zoals informatie verwerken, denken, redeneren, problemen oplossen en doelgericht handelen8.
Risico op hersenziektes
De relaties tussen alcoholgebruik en verschillende hersenziektes lijken complex te zijn.
Hoewel een mogelijk beschermend effect op de hersenen door licht tot matig drinken nog niet consistent bewezen is12, zijn wetenschappers erover eens dat langdurig overmatig alcohol gebruik de oorzaak is van:
- ernstige psychische stoornissen, waaronder depressieve stoornissen6, 12
- een verhoogd risico op dementie bij meer dan 5 glazen drank in 14 dagen4
- een verhoogd risico op cognitieve stoornissen en een snellere cognitieve achteruitgang4, 13, 14
- neurologische ziektes als gevolg van vitamine B1 tekort door overmatig drinken. Tot deze neurologische ziektes horen beriberi, Wernicke encefalopathie en het alcoholische Korsakoff-syndroom15
- epileptische aanvallen12.
Invloed van alcohol op de hersenen is ook afhankelijk van het alcoholpercentage in een drankje. Zo, lokt sterke drank, dus geen bier of wijn, een snellere snelheid van cognitieve achteruitgang uit13.
Kunnen de hersenen zich herstellen na een periode van zwaar alcoholgebruik?
Hier is een goed en een slecht nieuws over.
Het goede nieuws is dat de hersenen zich deels kunnen herstellen na langdurig zwaar alcoholgebruik. Dit cognitief herstel is mogelijk bij taken die afhankelijk zijn van de prefrontale cortex en hippocampus, zoals leren, geheugen, motorische functie en aandachts-/ uitvoerende functie. Het herstel na onthouding vindt met verschillende snelheden plaats. Dit is vanwege het verschil in cellulaire samenstelling en neurogene functionaliteit van de bovengenoemde hersengebieden16.
Het slechte nieuws is dat chronisch alcoholgebruik tot structurele en / of functionele atrofie in regio’s buiten de prefrontale cortex en hippocampus leidt. Dit kan niet worden hersteld ongeacht de leeftijd. De hersenatrofie uit zich in cognitieve stoornissen, zoals het syndroom van Wernicke–Korsakoff, alcoholdementie en de ziekte van Marchiafava–Bignami11, 16. Hoe erg deze cognitieve stoornissen zijn is afhankelijk van een aantal factoren, waaronder familiegeschiedenis, genetische aanleg, gebeurtenissen en ervaringen in je leven, voedingsgewoonten, individuele kenmerken6, 16.
Op welke leeftijd is alcohol het meest schadelijk voor de hersenen?
De hersenen ontwikkelen zich tot ongeveer 23 jaar. Tot die tijd zijn ze extra kwetsbaar en gevoelig voor aanhoudende gevolgen van blootstelling aan alcohol17. Een jongere hoeft niet dagelijks alcohol te drinken, maar af en toe net te veel om o.a. sociale angst, verminderde geheugen en zelfcontrole, vertraagde denkprocessen en slechte slaapkwaliteit als gevolgen op de latere leeftijd te ervaren17, 18, 19. Interessant is dat veel van deze effecten specifiek zijn voor jongeren en niet worden teruggevonden bij volwassenen18, 19