Zout is niet altijd slecht voor je. Het bevat het essentiële mineraal natrium, dat helpt bij de vochtbalans en goed is voor optimale werking van spier-, zenuw- en hartfunctie en voor behoud van de normale celfunctie1, 2. De problemen beginnen bij overmatig gebruik van zout in het dagelijks leven. Zo is al lang bekend dat te veel zout in voeding een oorzaak is van hoge bloeddruk, een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziektes3, 4. Minder bekend is dat te veel zout de werking van de hersenen aantast zodat geheugen- en denkproblemen ontstaan en andere hersengerelateerde ziektes1, 3, 4, 5, 6, 7. Daarnaast kan zelfs een matig verhoogde zoutinname je stressgevoeliger maken, waardoor je minder goed met stress kan omgaan8.
Hoewel het werkingsmechanisme van zout op de hersenen bij mensen nog moet worden bevestigd1, 6, kunnen we steeds beter begrijpen hoe overmatig zout je hersenen beïnvloedt.
Hoe werkt zout op je hersenen?
De invloed van zout op hersenen is een mooi voorbeeld van een sterke relatie tussen darmen en hersenen.
Het hoge zoutgehalte schijnt een significant negatief effect te hebben op het immuunsysteem in de darmen, wat vaak resulteert in ernstige ontstekingsreacties4, 6, 9. Door ontstekingsreacties kunnen endotheelcellen niet meer goed functioneren. Endotheelcellen bekleden je bloedvaten en zijn verantwoordelijk voor het reguleren van bloedvoorziening naar de hersenen. Goede bloedvoorziening zorgt voor een constante zuurstof- en glucosetoevoer, waar je hersenen sterk afhankelijk van zijn om te kunnen functioneren. Verminderde bloedvoorziening leidt vooral in twee belangrijke hersengebieden, die te maken hebben met leervermogen (cortex) en geheugenfunctie (hippocampus), tot cognitieve achteruitgang.
Uniek aan het effect van overmatig zout op de hersenen is dat het bij gezonde mensen voornamelijk de endotheelcellen beïnvloedt6. Dit effect is vermoedelijk anders bij mensen die al bepaalde ziektes hebben, zoals de ziekte van Alzheimer of hoge bloeddruk, waarbij een meer globale verandering in doorbloeding in de hersenen plaatsvindt6.
Naast een negatief effect op de endotheelcellen kan overmatig zout het evenwicht van je immuunsysteem in de darmen verstoren7, 9. Dit evenwicht is nodig voor de normale werking van verschillende organen. Bij verstoring daarvan word je vaker ziek omdat je immuunsysteem niet meer in staat is om infecties te bestrijden. Je kunt ook gevoeliger worden voor auto-immuunziektes (wanneer je immuunsysteem je eigen lichaam tegenwerkt), chronische (neuro)ontstekingen, storingen in de werking van zenuw- en bloedvatenstelsel en van hersenen4, 6, 7. Erger nog, immuunderegulatie en ontstekingen zijn een oorzaak van neuropsychiatrische aandoeningen, waaronder schizofrenie, depressie, obsessieve-compulsieve stoornissen, bipolaire stoornissen en autisme4.
Andere effecten van overmatig zoutgebruik
Naast immuunderegulatie en ontstekingen kan overmatig zoutgebruik:
- slaap verstoren omdat zout het stresshormoon cortisol kan verhogen. Wanneer je onvoldoende slaapt, worden belangrijke hersenprocessen zoals leren en geheugen aangetast1.
- oxidatieve stress verhogen vooral in het gebied van de hersenen, dat verantwoordelijk is voor geheugen10. Daardoor gaat je geheugen achteruit.
- de bloed-hersenbarrière verstoren, waardoor je hersenen minder beschermd worden tegen gevaren van buitenaf11.
- het verouderingsproces op celniveau versnellen12.
Is de schade van zout op je hersenen permanent?
Er is goed nieuws voor zoutliefhebbers. De negatieve effecten van zout op je hersenen kunnen worden teruggedraaid wanneer je eenmaal gaat minderen. Maar hier is er geen zekerheid over want de lange termijn effecten van hoge zoutinname (bijvoorbeeld 10 jaar lang) zijn nog niet bekend. Men vermoedt dat lange termijn effecten niet meer volledig te herstellen zijn. Hier is nog meer onderzoek voor nodig. Ondertussen is het verminderen van je zoutinname waarschijnlijk geen slecht idee.
Hoeveel zout is gezond voor je hersenen?
De inname van zout in de voeding varieert in de meeste Europese landen van 8 tot 12 g/dag13. En dat is veel. De Wereldgezondheidsorganisatie beveelt aan zoutinname te beperken tot minder dan 5 g per dag, wat iets minder is dan 1 theelepel. Deze hoeveelheden zijn nodig om het risico op hoge bloeddruk, hart- en nierziektes en cognitieve stoornissen te verminderen2.
Natuurlijk zijn deze aanbevelingen algemeen en houden geen rekening met individuele factoren.
Verschillende mensen hebben verschillende zoutbehoeften. Zo bepaalt je genetica hoeveel zout, met name natrium, te veel voor je is. Als je genetisch gezien gevoelig bent voor natrium , dan kan je makkelijker last krijgen van hoge bloeddruk bij een zoutrijk dieet14. Dat betekent dat het ontstaan van hoge bloeddruk een goed signaal kan zijn dat je mogelijk zoutgevoeliger bent dan andere mensen.
Ook interessant is dat natriumgevoeligheid vaker voorkomt bij vrouwen, oudere volwassenen, personen met stofwisselingsziektes en mensen met doorgaans een hogere bloeddruk14.
Hoe kan je je dagelijkse zoutinname beperken?
Het blijft een uitdaging om je zoutinname onder controle te houden want driekwart van het zout dat je eet, komt van bewerkt voedsel uit de supermarkt9. Tot bewerkt voedsel horen brood, ontbijtgranen, bewerkt vlees, zoals spek, worstjes en ham, kant-en-klare soepen en snacks, ingeblikt en gefrituurd voedsel. Fabrikanten voegen niet alleen zout toe vanwege de conserverende werking, maar ook omdat ze weten dat je ernaar verlangt. Zout zit ook in restaurantmaaltijden en dat maakt het extra moeilijk om te controleren. Zo, kan gewoon een keer per week uit eten gaan en elke dag brood of ontbijtgranen eten voldoende zijn om de aanbevolen limiet voor zout te overschrijden.
De enige oplossing is om altijd zelf je eten klaar te maken. Dan heb je zelf controle over het zoutgehalte in je eten. Maar dat is niet altijd haalbaar. Daarom is het zo belangrijk om de voedingswaarde-informatie op etiketten te lezen. Op die manier kan je bewust zoutarme keuzes maken. Daarnaast helpt het om meer fruit, groenten en volkoren producten te eten en bewerkte voedingsmiddelen zoveel mogelijk te mijden.